Hoe kunnen we jonge mensen hoopvol opleiden voor ‘harde beroepen’. Zoals politie, defensie en de KMAR. Er is een tijd geweest van ‘schudden aan de boom’ en als je eruit valt ben je ongeschikt hoorde ik Marc Pollen en Erik Noordam zeggen in een podcast over het dienjaar en de Nationale Weerbaarheid Training. Nu doen ze het daar anders.
Onno Pouw weet als geen ander hoe opleidingen in elkaar zitten in het hoogste gewelds-domein met zijn decennia lange loopbaan bij de BSB. Ook daar zijn tijden van ‘schudden’ geweest.
Tegenwoordig zitten ‘we’ er als opleiders en pedagogen anders in. Omdat we ook de schaduwkant van de ‘schudden aan de boom’ en ‘gehoorzamen’ methode hebben gezien.
Zoals Onno vaak zegt: je wilt uiteindelijk intrinsiek gemotiveerde operators. Die uit zichzelf gemotiveerd zijn om zich fysiek en mentaal te blijven ontwikkelen. Die in staat zijn in het werk zelfstandig beslissingen te nemen.
Als je ze wilt kunnen vertrouwen moet je ze vertrouwen geven. In de opleiding.
Ik werk 30 jaar in het onderwijs en heb gezien dat als ik de leerlingen (op maat) vertrouwen geef dat ze willen groeien. Als ik werk vanuit macht en dwang worden ze hooguit gehoorzaam.
Mijn dochter zit nu in opleiding bij de KMAR: of ze al of niet intrinsiek gemotiveerd thuiskomt heeft zeer sterk te maken met wie de docent die dag was. Of ze vertrouwen kreeg of afgesnauwd werd. Of ze kans krijgt om te leren, of afgestraft wordt als iets nog niet lukt.
Als opleider hoef je niet bewijzen dat iemand iets niet kan, maar laten zien dat hij het kan.
Het belang van opleidingskader:
Dit is wat Onno recentelijk schreef:
“Opleiden vraagt meer dan kennis en controle: het vraagt pedagogisch en didactisch inzicht, het vermogen om aan te sluiten bij de psychologische basisbehoeften van de leerling, en het besef dat je als opleider levens kunt maken of breken.
Wie dat negeert, leidt mensen op die vooral uitvoeren. Wie het serieus neemt, vormt autonome operators die zowel kunnen leiden als volgen en daarmee duurzaam inzetbaar zijn in de meest veeleisende omstandigheden.
Daarom: laten we opleiden erkennen als een vak apart, en investeren in opleiders die méér brengen dan alleen operationele of technische kennis”.
Onno heeft het hier over de Psychologische basisbehoeften. En over psychologische veiligheid.
Is dit hetzelfde als “met fluwelen handschoenen aanpakken?
Nee — helemaal niet.
De Zelfdeterminatietheorie (ZDT) gaat niet over zachtheid, maar over effectiviteit.
Ze zegt niet dat je mensen moet sparen, maar dat je ze zó moet begeleiden dat ze van binnenuit gemotiveerd raken om beter te worden.
Een opleider kan best confronterend, veeleisend of streng zijn —zolang de deelnemer voelt: Hij doet dit om mij te laten groeien, niet om mij klein te maken.
Psychologische veiligheid
Psychologische veiligheid (zoals Amy Edmondson die beschrijft) is in feite de voorwaarde waaronder de drie basisbehoeften kunnen bloeien.
- Autonomie vraagt veiligheid om je eigen keuzes te durven verkennen.
- Competentie vraagt veiligheid om fouten te mogen maken en te leren.
- Verbondenheid vraagt veiligheid in relaties en teams.
ZDT en mentale vaardigheden.
Motivatie en psychologische basisveiligheid vormen de basis waarop mentale vaardigheden (zoals focus, emotieregulatie, stressherstel, zelfspraak, etc.) effectief kunnen worden aangeleerd. Als iemand zich niet:
- veilig (verbonden) voelt,
- bekwaam (competent) voelt, of
- vrij (autonoom) voelt,
dan zullen mentale vaardigheden nauwelijks beklijven.Ze worden dan “trucjes” — niet geïntegreerde vermogens.
Pas als de basisbehoeften zijn aangesproken, ontstaat de mentale ruimte om te leren:
- aandacht reguleren,
- stress herkennen,
- ademhaling gebruiken,
Daarna voeden die mentale vaardigheden juist weer de drie behoeften:zelfvertrouwen versterkt competentie, kalmte versterkt autonomie, samenwerking versterkt verbondenheid.
HOOP
Het is essentieel dat jonge mensen HOOP blijven houden. Zeker in deze tijd. De pedagoog Micha de Winter ontwikkelde zijn pedagogiek van de HOOP. Die ook bij het opleiden van jongeren bij defensie, politie, kmar enzovoort houvast kan bieden:
H – Handelingsperspectief bieden: Laat jongeren ervaren dat hun handelen ertoe doet. Geef ze niet alleen regels of kennis, maar ervaringen waarin ze verschil kunnen maken — in hun team, op de basis, of in de samenleving.
O – Onderbreken van impulsieve reacties.
Weerbaarheid is niet alleen kracht, maar ook beheersing. Leer jongeren stilstaan bij wat ze voelen en doen, juist onder druk.
O – Optimisme voorleven
Als opleider ben je zelf het belangrijkste voorbeeld. Jongeren voelen jouw houding — of jij vertrouwen hebt dat ze kunnen groeien.
P – Participatie bevorderen
Laat jongeren meedenken, meepraten en mede-verantwoordelijk zijn. Dat bouwt eigenaarschap en teamgeest op.
Bonus