Mijn collega Chris Kant wees me op een paper met de titel: “Maakt het uit” …Bespiegelingen op discursieve praktijken over opleidingsonderwijs in de afgelopen twintig jaar.” Geschreven door een team van de CALO met penvoerder Biek Leissner. Een prachtig overzicht van ons onderwijs de afgelopen 20 jaar en achterliggende leertheorie en mens en maatschappij beelden. Ik sprak met haar over het artikel.
En over de vraag of we ondanks goede bedoelingen anno 2025 niet wederom in de valkuil te stappen waarbij onderwijs een reproductiebedrijf wordt?
Disclaimer: omdat er tegenwoordig al snel ‘geframed’ wordt: luister de hele podcast. Ten tweede: ik praat met verschillende mensen met verschillende opvattingen. Het gaat mij niet om wie gelijk heeft maar om open, respectvol en blijvend in gesprek te blijven. Juist als het schuurt.
Biek heeft zoals ik beluister een heel evenwichtig betoog. Ik hoor geen verzet tegen structuur, kwaliteitseisen of het formuleren van leeruitkomsten op zich. Ik hoor dat het vooral gaat over de wijze waarop die standaarden het hele onderwijsproces zijn gaan beheersen.
Geluid! De kwaliteit van het geluid is minder dan normaal door een technische storing.
Warming up: Quote’s uit artikel
Anno 2025 dreigen we wederom in de valkuil te stappen waarbij onderwijs een reproductiebedrijf wordt. Daar waar de kern bij het traditionele onderwijs lag bij de reproductie van kennis, ligt de kern nu bij de reproductie van toekomstige werknemers voor de arbeidsmarkt.
In plaats van de nadruk te leggen op de ontwikkeling van het individu in een sociale context, wordt onderwijs gereduceerd tot een mechanisch proces waarin studenten moeten voldoen aan vooraf gedefinieerde eisen. Hierdoor verliezen zowel de docenten als de studenten hun rol in het leerproces, dat steeds minder een samenwerkingsverband wordt en meer een standaardproductie’.
“Kwalificatie en socialisatie worden zwaar oververtegenwoordigd ten opzichte van subjectificatie.”
“Wat is een goede pedagogische grondhouding? Is dat controle of is dat vertrouwen? Dan moet je voor het laatste kiezen.”
“De weg die je volgt als student gaat van leeruitkomst naar leeruitkomst en is dus bepaald… er komt een enorme administratie aan te pas.”
“De meeste opleidingen gooien dat dicht. Ze hebben een vast stramien en daar blijven studenten grotendeels in zitten.”
Introductie
In deze aflevering geeft Biek Leissner haar kijk op hoe het onderwijs in twintig jaar tijd verschoof van competenties naar leerdoelen en nu naar leeruitkomsten. In het artikel vragen zij en haar collega’s zich af: “wat is er onderweg gebeurd — en maakt het echt uit”?
We horen vaak dat deze veranderingen bedoeld zijn om studenten meer vrijheid te geven: meer maatwerk, meer ruimte om eigen leerwegen te volgen. Maar is dat ook zo?
Of is de beloofde flexibilisering vooral op papier ontstaan, terwijl de praktijk juist strakker en meer gecontroleerd is geworden?
En als we goed kijken: gebruiken we onderwijs dan nog om nieuwe generaties te vormen, of vooral om de bestaande orde te reproduceren — de economische structuren, de arbeidsmarktnormen, de meetbare prestaties?
Zijn we misschien zo bezig met produceren, dat we vergeten te vormen?
Samen onderzoeken we die spanning tussen controle en vertrouwen, tussen onderwijs als productie en onderwijs als vorming.
We kijken naar de invloed van marktdenken, meetcultuur en het verlies van pedagogische oriëntatie, en vragen ons af wat er nodig is om ruimte te scheppen voor relationeel onderwijs: leren dat niet alleen meet, maar ook ontmoet.
En hoe zit het met flexibilisering? “Leeruitkomsten zijn leerwegonafhankelijk bedoeld: studenten kunnen op verschillende manieren laten zien dat ze het eindniveau beheersen.” In theorie een mooi uitgangspunt — meer autonomie, minder vaste lessen, meer persoonlijke routes. Maar kan en lukt dat in de praktijk ook?
Een gesprek dus, niet over antwoorden, maar over de vragen die ertoe doen.
Onderwerpen overzicht – “Maakt het uit?”
- Titel & aanleiding
- Deel 1 — Historisch en leertheoretisch perspectief
- Marktsturing en de opkomst van competentiegericht onderwijs
- Van competenties naar leerdoelen
- Wet leeruitkomsten (2024) en het experiment (2016–2022)
- Gevolg: onderwijs als product & student als consument
- Leertheorieën: behaviorisme & (sociaal) constructivisme
- Diagnose: individualisering, instrumentalisering, verlies van relationele dimensie
(Tussenkop) Maakt het uit?
- Deel 2 — Opleiden in en tot vrijheid
7. Biesta’s drieslag: subjectificatie terug in balans
8. School als scholé (Masschelein): tijd voor de wereld
9. Relationeel onderwijs (Calo/Levinas): relationaliteit & alteriteit
10. Pedagogische werkplaats & ‘het prachtige risico’
11. Van leerdoelen naar leerbedoelingen - Conclusie
Podcast video
Audio